Otizmli Çocuklar İçin Oyuncak Seçimi

Otizm spektrum bozukluğu; bireylerde sosyal etkileşim, iletişim bozuklukları, sınırlı ve tekrar eden davranışlara ayırt edilen yaygın bir gelişimsel bozukluk olarak karşınıza çıkar. Otizmli bireylerde sosyal- duygusal karşılık verme güçlüğü gelişim düzeyine uygun olarak iletişim başlatma ve sürdürme sözel olmayan iletişim davranışlarını anlama ve kullanma konusunda yetersizlikler gözlemlenir. Buna bağlı olarak otizm; erken çocukluk döneminde ortaya çıkan semptomlar ile birlikte, bireyin günlük yaşam işlevlerini yerine getirme konusunda sınırlılıklara neden olan bir durumdur.

Oyun ise bir bebek dünyaya geldiği andan itibaren, yaşamın her evresinde var olan bir etkinlik olarak dikkat çeker. Özellikle yaşamın ilk yıllarında çocuğun içinde bulunduğu dünyayı tam olarak tanıması, duyguları yeterince ifade edebilmesi için oyun en uygun anlatım şeklidir. Bu yüzden çocuk gelişimi için uygun oyuncakların kullanılması çok önemlidir. Çocuklar, oyun oynarken keşfetmeyi, yaşamın içerisinde gördükleri modelleri taklit etmeyi ve var olan becerilerini geliştirmeyi öğrenmek için fırsat bulur. Bu anlamda oyun, çocuğa hiç kimsenin öğretemeyeceği konuları bizzat kendi deneyimleriyle öğrenmeleri için büyük bir fırsat sunar. Doğum sonrasında her çocuk ebeveyn rehberi ile dünyayı anlama çabası içine girer. Çocuğun gösterdiği bu çabaya ise oyun ismi verilir. Oyun sayesinde gösterilen bu çaba ile çocuk kendi dünyasını ve dışarıda olup biten her şeyin ve her nesnenin farkında olduğunun bir göstergesidir.

Dış dünyaya dair farkındalığın, çevreyle beraber etkileşimin ve duygusal olarak paylaşım yapmanın çok sınırlı olduğu otizmli çocuklarda ise bu durum tamamen farklı olabilir. Otizmli çocuklar; fiziksel olarak çevreyle ilgili olup etkileşim içine girseler bile, sosyal çevreyle etkileşim kurma, karşılıklı olarak bir paylaşımda bulunma konusunda yetersiz kalabilirler. Örnek vermek gerekirse; aynı ortamda bulunan arkadaşların çıkardığı ses ve sergilediği davranışların farkında olarak dikkat ve ilgisi oraya yönelebilir. Ancak izledikleri bu davranışların nedenleri hakkında arkadaşlarıyla konuşmak ve duygusal bir paylaşım içerisinde olmak gibi sosyal girişimlerde bulunmaktan kaçınırlar.

Otizm İçin Eğitici Oyuncaklar

Her otizmli çocuğun yaşadığı zorluklar ve gösterdiği semptomlar birbirinden farklıdır. Bu yüzden her otizmli çocuğa uygulanan eğitim yöntemi de birbiriyle aynı değildir. Otizm tedavisi için aktif şekilde kullanılan en etkili tedavi yöntemi her zaman için oyun terapisidir. Oyun; yaşamın her evresinde var olan çok önemli bir etkinlik şeklidir. Özellikle yaşamın ilk yıllarında otizm tanısı olan bir çocuğun, içinde yaşadığı dünyayı tanıması ve duygularını doğru şekilde ifade edebilmesi için en uygun anlatım şekli her zaman için oyundur. Oyun içinde keşfetmeyi ve dünyayı öğrenen çocuklar için eğitici oyuncaklar tercih edilmesi en az oyun kadar önemli bir detaydır.

Otizmli çocuklar için hem oyun hem de oyuncak tercihi, normal gelişim gösteren çocuklardan biraz farklıdır. Her çocuğun ihtiyaçları ve beklentilerinin birbirinden farklı olduğu düşünüldüğünde, otizm tanısı konulan çocukların dikkatini çeken ve yapmaktan keyif aldıkları etkinlikleri oyun içerisinde dahil etmek çok önemlidir. Bu yüzden oyun ve oyuncak seçiminde dikkatli olmak çok önemlidir.

Otizmli çocukların genelinde gözlemlenen kendi kendini güdüleme davranışı yerine, oyuncaklarla aktif olarak oyun oynamanın öğretilmesi hedefler arasında yer almalıdır. Bunun için kendi kendini güdüleme davranışını azaltmaya yönelik oyuncaklar tercih edilmelidir. Eğitici oyuncaklar tercih edilirken dikkat edilmesi gereken detaylar şu şekilde sıralanabilir:

• Görsel Uyaran: Otizmli çocukların genelinde dönen objelere karşı özel bir ilgi vardır. Işıklara bakmayı çok seven otizmli çocuklar, kendi ellerini detaylı şekilde inceler ve parmaklarını gözlerinin önüne getirerek oynatma eğilimindedir. Bu yüzden görsel uyarı ihtiyacını azaltmak amacıyla dönen lambalar, tekerlek, el feneri, kum saati, ışık çubukları, yazı tahtaları, manyetik toplar ve dürbün gibi oyuncaklar tercih edilmelidir.
• İşitsel Uyaran: Dinledikleri şarkıları seslendirmeye çalışan otizmli çocuklar, vokal yapar gibi mırıldanarak şarkı söylerler. Ayrıca dilini şaklatmayı seven otizmli çocuklar, eşyaların üzerine parmaklarını getirerek tıklatır. Bu yüzden işitsel uyarıcıların değiştirilmesi amacıyla, ses çıkaran oyuncakların tercih edilmesi gerekir. Bu anlamda düdük, zil, radyo, müzik kutuları, konuşan oyuncaklar ve piyano gibi oyuncakları kullanmak idealdir,
• Dokunsal Uyaran: Kendisini cimciklemeyi ve kendi vücuduna dokunmayı seven otizmli çocuklar, parmaklarını ağızlarına sokma eğilimine sahiptir. Dokunsal uyaranların değiştirilmesi için iple hareketli olarak sağlanan kuklalar, balık oltaları ve flüt gibi oyuncaklar kullanılabilir,
• Vücut Uyaran: Otizm tanısı alan çocuklar, vücutlarını farklı şekillere sokarlar. Kafasını yana eğerek yürüyen bu çocuklar, ayak parmakları üzerinde yürürler. Bu yüzden bu çocuklara en uygun olan oyuncaklar vagon, at, hamak ve salıncak gibi alternatiflerdir.

Eğitici oyuncakların ve oyunların otizm tedavisinde çok önemli bir yeri vardır. Bu yüzden özenle tasarlanan oyunlar otizmli çocukların tedavisinde etkili rol oynar.

Otizmli Çocukların Oyuncaklardan Beklentileri

Otizmli çocukların oyuncaklardan beklentileri şu şekilde sıralanabilir:

• Güvenlik: Tüm çocuk oyuncaklarında olduğu gibi, otizmli çocuklar için tercih edilen oyuncaklarda güvenlik her şeyden öncelikli tutulmalıdır. Birçok küçük parçadan oluşan oyuncaklar boğulma riskine karşı gözetim altında çocuklara verilmelidir ve gözetim haricinde küçük parçalı oyuncaklar ulaşılması mümkün olmayan yerlere konulmalıdır. Güvenlikle alakalı bir diğer önemli konu ise tercih edilen oyuncakların kolay kırılabilir olmamasıdır. Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların öfke nöbeti geçmişi varsa, oyuncakların parçalanabilir ve kırılabilir olmaması tavsiye edilir,
• İlgi alanı: Otizmli çocukların oyuncaklardan beklentileri, eğitici oyuncaklar arandığında çocukların ilgi alanına ve tercihlerine uygun olmasıdır. İlgi alanına giren oyuncaklarla kurulan oyunlara katılım her zaman çok daha fazla olacaktır. Çocukların doğal olarak nelere ilgi duyduğunu gözlemlemek, oyuncak tercihinde etkili sonuç verir. Sessiz aktiviteler yapmaktan hoşlanan çocuklar için yapı ya da tren oyunları almak daha doğru bir tercih olurken, uyaranlara yeterince tepki veren çocuklar için interaktif oyuncaklar kullanmak daha etkilidir. İlgi alanları dikkate alınırken, çocukların hassasiyetleri de göz önünde bulundurulmalıdır,
• Gelişim seviyesi: Çocukların gelişimine uygun oyuncaklarla oynaması çok önemli bir detaydır. Oyuncakların ya da kurulan oyunların çok karmaşık ya da çok basit olması doğru değildir. İki durumda da çocuklar kolay şekilde sıkılacağından, oyuna gerektiği kadar dâhil olamayacaklardır. Bu durum oyun içerisinde çok daha az etkileşim sağlamalarına neden olur,
• Açık uçlu oyunlar: Otizm spektrum bozukluğunda çocukların oyunlara karşı ilgisi değişebilir ve oyun becerilerini öğrenmekte ya da geliştirmekte zorlandıkları için ilgi alanları kolayca kaybolabilir. Sürekli olarak aynı oyuncaklarla oynamaları ya da tüm oyuncakları reddetmeleri ihtimal dâhilinde olsa bile, bu noktada çocukları hayal gücüne ve yaratıcılığına hitap eden oyunlar tercih edilebilir. Açık uçlu oyunlar, oyun hamuru ve kil yaratıcılıklarını desteklemek ve ilgilerini çekmek için ideal bir seçim olabilir.

Duyusal Uyumlu Oyuncakların Önemi

Otizmli çocuklar için tercih edilen oyuncaklar duyusal uyarı, beceri gelişimi, güvenlik ve ilgi alanı gibi farklı etkenlere göre tercih edilmelidir. Otizmli çocuklar için tasarlanan ve onların gelişim ihtiyaçlarını gözeterek hazırlanan bu oyuncaklar arasında dikkat edilmesi gereken bazı detaylar vardır. Bu detaylara dikkat edildiğinde, otizmli çocukların gelişimine katkı sağlayan aktiviteler yapılması mümkün hale gelir. Duyusal uyumlu oyuncaklar; otizmli çocukların her açıdan gelişmesine katkı sağlayan çok önemli bir adımdır. Bu yüzden göz ardı edilmemesi gereken bir oyun çeşidi olarak dikkat çeker.

Bilişsel ve Sosyal Becerileri Geliştiren Oyuncaklar

Otizmli çocuklar için ideal oyuncak arayışında öncelikli olan çocuğun güvenliğini sağlamak ve sonrasında ise ihtiyaçlarına yönelmektir. Her çocuğun farklı karaktere sahip olması, ihtiyaçlarının ve zevklerinin değişkenlik gösterebileceği anlamına gelir. Bazı çocuklar tek bir oyun tarzına ya da tek bir oyuncağa bağlı olurken, bazıları ise çok daha kolay şekilde sıkılabilir ve sık sık oyuncak değişikliğine gitmek isteyebilirler. Bu yüzden otizmli çocuklar için oyuncak tercihi yaparken, her oyuncağın farklı şekilde ele alınması gerektiği bilinmelidir. Bilişsel ve sosyal becerileri geliştiren oyuncaklar şu şekilde sıralanabilir:

• Neden sonuç odaklı oyuncaklar: Otizmli çocukların hareketleri, çevresinde yaşayan herkesi etkilediğinden bu çocuklar için en çok önerilen oyuncaklar neden-sonuç ilişkili olanlardır. Etkinleştirildiğinde ses çıkaran oyuncaklar, neden-sonuç ilişkisini en net şekilde ortaya koyabilen oyuncaklardır.
• Problem çözme odaklı oyuncaklar: Bulmacalar ve yapbozlar çocuklar için bilişsel becerilerinin yanı sıra sorun çözme becerisinin gelişmesini sağlar. Bu oyuncak çeşitleri diğer yandan ince motor becerilerini de geliştirdiği için tek bir oyun kurulumda birden fazla gelişim adımını desteklemeye yardımcı olur,
• Sosyal beceri oyuncağı: İşbirliği yapmaya teşvik eden, çocukların aktif olarak sosyalleşmesini destekleyen oyuncaklar son derece kapsamlıdır. Bu oyuncakları tercih ederken, çocuğun sadece oyun oynama isteğinin dikkate alınması, gerek duyulması halinde adım adım sosyal oyunlara geçilmesi tavsiye edilir. Tren setler, bebek evleri, inşaat oyunları gibi çocukların paylaşım yapmasını teşvik edebilir. Masa oyunları çocukların sırası gelince oyun oynamayı öğrenmesini kolay hale getirirken, rol yapma oyunları doğru senaryolar kurulduğunda çocuğun gelişimine katkı sağlar,
• Duyusal oyuncaklar: Duyuların gelişimini destekleyen oyuncaklar olarak bilinir. Görme, dokunma, işitme gibi birbirinden farklı duyulara hitap eden oyuncak çeşitleridir. Dokunma duyusuna hitap eden oyuncakların çeşitli dokulara sahip olduğu bilinir. Jel formuna sahip olan oyuncaklar, kabartmalı yüzeyi bulunan oyuncaklar, kauçuk ya da silikon oyuncaklar gibi farklı yumuşaklıkları olan oyuncaklar dokunsal oyuncaklar olarak ifade edilir. Yansıma, kırılma, renkli ışık oyuncakları görsel oyuncaklar olarak nitelendirilirken, sesli kitaplar ya da müzik aletleri işitsel oyuncaklara örnek verilebilir,
• Fiziksel hareketlilik oyuncakları: Otizmli çocuklar parmak uçlarında yürümeyi ya da vücutlarını farklı şekillere sokmayı tercih eder. Onların fiziksel hareketliliğini destekleyecek oyuncaklardan keyif aldıkları görülür. Üzerinde rahat şekilde hareket edebilecekleri kalın yer süngerleri ya da büyük terapi topları ve salıncaklar fiziksel hareketliliği destekleme özelliğine sahiptir,
• Açık hava oyuncakları: Kaydıraklar, zıplama alanları ve salıncaklar çocukların dışarıda zaman geçirmekten keyif almalarını sağlar. Ayrıca başka çocuklarla bir arada sosyalleşmesine imkan verdiği için açık hava oyuncakları tercih edilebilir.

Güvenli Oyuncak Seçimi Nasıl Yapılır?

Her çocuk çok özeldir ancak otizmli çocuklar ilişki kurma, anlama, problem çözme ve algısal konuda yetersiz kalma durumlarında daha özel bir ilgiye ihtiyaç duyarlar. Çocuğun bu eksik özelliklerinin tamamlanması için yardımcı oyuncaklar seçilmesi gerekir. Otizmli çocuklar ister kendi yaşıtlarıyla, ister dış dünya ile iletişim kurma konusunda normal gelişim gösteren çocuklara göre her zaman sıkıntı yaşarlar. Bu durum onların sosyal becerilerin gelişmesini olumsuz anlamda etkilenmesine neden olur. Ancak bu çocukların oyun oynama alışkanlıklarını değiştirmek anne babaların elindedir.

Otizmli çocukların oyun oynaması zihinsel açıdan gelişimlerini olumlu anlamda etkiler. Ancak bu beceriyi sağlamak için zorla oyun oynatmaya çalışmak ters tepebilir. Hırçınlaşan ve çabuk sinirlenen yapıları olduğu için otizmli çocuklar için en güvenli oyuncak seçimi onların ihtiyaçlarına hitap eden özelliklere sahip olanlardır. Bu yüzden çocuğa uygun farklı bir yaklaşım sergilemek önemlidir. Diğer türlü en eğitici oyuncağı satın alsanız bile hiçbir işe yaramayacaktır.

Çocuğun kendi oyununu kurmasına izin verin ve çok yavaş şekilde onun oyuna dahil olabilirsiniz. Ayrıca oyuncak olmadan da onunla oyun oynayabilirsiniz. Zıplama, koşma gibi oyunlarda otizmli çocukların çok hoşuna gider.

Otizmli çocukların ihtiyaçlarına uygun terapi ve tedavileri hayata geçiren Meryem Yerli bu konuda profesyonel anlamda yol göstericidir. Sizde Meryem Yerli kalitesini yaşamak ve çocuğunuza iyilik yapmak için web sitemizi ziyaret edebilirsiniz.